مستانه کریمی، کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری
دسترسی مناسب به پارکها و فضاهای سبز شهری معیار مهمی برای سنجش میزان زیست‌پذیری در شهرها است. فضاهای سبز شهری و به تبع آن، پارک‌های شهری سهم زیادی در سلامت و رفاه شهروندان دارد. پارکها و فضاهای سبز شهری یکی از عناصر مهم زیرساخت‌های سبز شهری را تشکیل می‌دهند که به افزایش کیفیت زندگی شهروندان کمک می‌کنند و محیط شهری را با تصفیۀ هوا، کنترل آلودگی صوتی، کاهش اثر جزیرۀ گرمایی و حفظ تنوع زیستی بهبود می‌بخشند. پارک‌های شهری خدمات اکولوژیکی و فرهنگی مانند گشت‌و‌گذار، زیبایی‌شناختی، تفریح و سرگرمی، آموزش و فرهنگ، ورزش و ارتباطات اجتماعی را برای ساکنان شهری ارائه می‌دهند و در نتیجه، کیفیت زندگی آن‌ها را بهبود می‌بخشند. پارکها و فضاهای سبز شهری به عنوان مرکزی برای تعاملات اجتماعی در شهرهای امروزی نقش کلیدی در نوسازی شهری و توسعۀ پایدار شهری و منطقه‌ای ایفا می‌کنند. دسترسی مناسب به پارکها و فضاهای سبز شهری با شادکامی شهروندان رابطه دارد. با توجه به کارکردهای مهم پارکها و فضاهای سبز شهری و نقش آن‌ها در نیل به توسعۀ پایدار شهری و منطقه‌ای، طراحی و ساماندهی این فضاها در شهرها به‌ویژه در کلانشهرهای ایران به عنوان راهبردی برای حل معضلات حاد شهری و شهرنشینی شتابان و بی‌رویه و افزایش سطح زیست‌پذیری شهری است.
پژوهش حاضر با هدف تحلیل آماری توزیع فضایی پارکها و فضاهای سبز شهری در کلانشهرهای ایران انجام شده است. به همین دلیل، در پژوهش کمی پیش رو با استفاده از تکنیک‌های کریتیک و کوکوسو به تحلیل توزیع فضایی پارکها و فضاهای سبز شهری در کلانشهرهای منتخب ایران پرداخته شده است. کلانشهرهای مورد مطالعه در این پژوهش کلانشهرهای رسمی و غیررسمی ایران مانند تهران، مشهد، اصفهان، کرج، شیراز، تبریز، اهواز، کرمانشاه، رشت، زاهدان، همدان و کرمان بوده است. داده‌های مورد نیاز برای انجام پژوهش از آمارنامۀ کلانشهرهای مورد مطالعه جمع‌آوری شده است. نماگرهای مورد استفاده مساحت کل فضای سبز شهری به مترمربع، مساحت فضای سبز تحت پوشش شهرداری، تعداد کل پارکها، مساحت کل پارکها به مترمربع، تعداد پارک‌های شهری، مساحت پارک‌های شهری، تعداد پارک‌های جنگلی، مساحت پارک‌های جنگلی و سرانۀ فضای سبز در کلانشهرهای مورد مطالعۀ ایران بوده است.
نتایج پژوهش نشان می‌دهد کلان‌شهر تهران بیشترین امتیاز پارکها و فضاهای سبز شهری را داشته است. با وجود اینکه این متروپل ملی بیشترین امتیاز پارکها و فضاهای سبز شهری را در بین شهرهای مورد مطالعه به دست آورده است؛ ولی با توجه به میزان جمعیت متمرکزشده در این کلان‌شهر، این شهر با حالت مطلوب و ایده‌آل فاصله دارد. بررسی میزان و سطح زیست‌پذیری شهری فقط با استفاده از نماگرهای مربوط به میزان پارکها و فضاهای سبز شهری امکان‌پذیر نیست و عوامل متعدد دیگری میزان زیست‌پذیری را تحت تأثیر خود قرار می‌دهند. بعد از کلان‌شهر تهران کلانشهرهای شیراز و مشهد دارای امتیازهای زیادی در زمینۀ پارکها و فضاهای سبز شهری هستند. در میان کلانشهرهای مطالعه‌شده، شهر رشت ضعیف‌ترین و کمترین امتیاز را کسب کرده و این شهر در زمینۀ نماگرهای مورد بررسی نیازمند توجه ویژه است.
