پایگاه خبری تحلیلی استان پنجم

۱- لطفاً خودتان را معرفی کنید.
فرشته ازره هستم. دانشجو انصرافی دکتری تاریخ ایران و کارشناس ارشد رشته تاریخ، پژوهشگر مطالعات تاریخ محلی و تاریخ صنعتی که از سال ۱۳۸۶ به عنوان راهنمای گردشگری کرمانشاه در خدمت مردم عزیزم کشور هستم.
۲- شنیده شده که شما به عنوان نخستین پژ.وهشگر تاریخ، تحقیقاتی را انجام داده اید که نشان داده نفت اولین بار در کرمانشاه کشف شده است. درباره پژوهش و نتیجه آن توضیح دهید.
پژوهشی که از آن یاد می شود، پایان نامه کارشناسی ارشد اینجانب با عنوان: «بررسی تاریخ تحولات و اکتشافات نفت در کرمانشاه از آغاز تا کودتای۲۸ مرداد ۱۳۳۲ه.ش» بود که با درجه عالی و نمره ۲۰ دفاع شد. تحقیقات و پژوهش در این خصوص را از سال ۱۳۹۴ با راهنمایی اساتیدم آغاز نمودم. از آنجایی که درباره نفت کرمانشاه در منابع مکتوب مطالبی درخور توجهی وجود نداشت، بررسی های انجام شده به صورت بازدیدهای میدانی، مصاحبه های شفاهی، بررسی بیش از ۳۰ هزار صفحه سند موجود در آرشیوهای مختلف ملی، منطقه ای و غیره انجام گرفت. اگرچه سابقه استفاده از نفت به هزاران سال قبل باز می گردد، اما در دوران بعد از اسلام، در غرب ایران اکراد چاه های نفت را به صورت دستی حفر کرده و در موارد مختلف از جمله درمان بیماری های و افروختن آتش از آن استفاده نموده اند. وجود چشمه های قیر مذاب و نفت در ناحیه قصرشیرین واقع در غرب کرمانشاهان، گزارش های دومرگان باستان شناس و مستشرق فرانسوی مبنی بروجود نفت در مناطق غربی ایران، باعث شد یک تبعه انگلیسی به نام دارسی در سال ۱۹۰۱م. قراردادی را با مظفرالدین شاه قاجار منعقد کند که برای نخستین بار منجر به کشف و استخراج نفت در ایران گردد. دارسی بعد از عقد قرارداد تیم حفاری خود را به ایران اعزام داشت. گروه حفاری بعد از گذشت حدود یک سال و نیم از آغاز عملیات در چیاسرخ در تابستان ۱۹۰۳م./ ۱۲۸۲ش. در چاه شماره «۱» و اندکی بعد در چاه شماره «۲» در عمق۵۰۷ متری برای اولین بار در ایران به نفت دست یافتند. چند ماه بعد نفت هر دو چاه ته کشید و عملیات تعطیل گردید. در واقع باید گفت نفت به عنوان یکی از مهم ترین مسائل تاریخ معاصر ایران است که با کشف نفت در چیاسرخ قصرشیرین در دوران قاجار اهمیت ویژه‌ای یافت و بعد از آن نفت در سایر نقاط ایران از جمله لالی، آغاجاری، مسجد سلیمان نفت استخراج گردید.
باوجوداینکه کرمانشاه (ایالت کرمانشاه دوران قاجاریه) از مناطق نفت‌خیز و سرآغاز تحولات مختلف نفت در ایران بود و به علت شرایط خاص جغرافیایی و دارا بودن منابع غنی نفت موردتوجه دول خارجی قرار گرفت و در تحولات مختلف تاریخ معاصر ایران نقش مهمی داشته است، درارتباط با اهمیت نفت کرمانشاه و صنعتی شدن این شهر در منابع مختلف از جمله کتب، روزنامه ها و غیره سخنی به میان نیامده است و هرگاه نامی از نفت به میان می آید، ذهن ها معطوف مسجد سلیمان می گردد. درحالی که نخستین حفاری های منجر به کشف نفت در ایران، در منطقه چیاسرخ در شمال قصرشیرین به سرانجام رسید و درنهایت به بزرگترین فوران نفتی درایران در مسجد سلیمان منجر شد.
در دوران رضاشاه قرارداد الحاقی ۱۹۳۳م./۱۳۱۲ش. میان ایران و انگلیس به امضاء رسید که یکی از مواد آن از سرگیری فوری استخراج نفت در منطقه نفت‌خیز کرمانشاه بود. با تشکیل شرکت سهامی نفت کرمانشاه در سال ۱۳۱۲ش./ ۱۹۳۳م. مجدداً عملیات اکتشاف در منطقه‌ای از قصرشیرین که امروزه نفت شهر نامیده می‌شود آغاز شد. این امر سرآغاز تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بود که در پی دست‌یابی به نفت در کرمانشاهان به وجود آمد که گفت و گو درباره ابعاد مختلف آن نیاز به زمان بیش تری دارد و در این مصاحبه نمی گنجد.
۳- از دیگر نتایج مهم و دستاوردهای پژوهش های شما در حوزه مطالعات تاریخ نفت کرمانشاه چیست؟
همانطور که گفته شد، کشف نفت در کرمانشاه، این نفت را به سمت صنعتی شدن سوق داد تا جایی که سبب ایجاد و تشکیل شهری به نام نفت شهر، در منتطقه قصرشیرین شد که نخستین شهر نفت بنیان خاورمیانه بود که این موضوع درمقاله ای جداگانه توسط اینجانب مورد بررسی قرار گرفته است.
یکی دیگر از دستاوردهای کشف نفت در کرمانشاه، احداث دومین پالایشگاه بزرگ نفت کشور و کهن‌ترین تأسیسات صنعتی غرب ایران به سال ۱۳۱۰ش./۱۹۳۱م. از طریق خط لوله ۲۴۰ کیلومتری از نفت شهر به کرمانشاه به‌ضرورت انتقال نفت خام سبک به شهر کرمانشاه و تصفیه آن و آغاز به کار پالایشگاه در ۱۳۱۴ ش./۱۹۳۵م. با تولید روزانه ۵۰۰۰ بشکه در هنگام شروع، نقش مهّمی را در تغییرات ساختاری و گسترش کرمانشاه در دوره پهلوی اول ایجاد کرد. در ادامه این روند، توسعه پالایشگاه در زمان رضاشاه پهلوی توسط شرکت هلندی (Continental) و سپس ملّی شدن صنعت نفت باعث ایجاد تحولاتی در کرمانشاهان شد.
در جریان جنگ های جهانی اول و دوم، رویدادهای منجر به پیروزی انقلاب اسلامی ایران و سپس دوران هشت سال دفاع مقدس، مجموعه تأسیسات نفتی کرمانشاه و نفت شهر به عنوان نخستین شهر نفت بنیان خاورمیانه، نقش مهمی داشته اند. در دوران مبارزات برای پیروزی انقلاب اسلامی، پالایشگاه نفت کرمانشاه نخستین مرکزی بود که به فرمان حضرت امام خمینی (ره) شیرهای تولید و صادرات نفت را بر روی دولت های استعمارگر بست. در جنگ تحمیلی نیز باوجود اینکه پالایشگاه کرمانشاه چندین بار توسط رژیم بعثی بمباران گردید، اما سوخت رسانی به نیروهای نظامی ایران ادامه داشت. هرچند در طی سال¬های اخیر به علت مسائل مذکور، بخش عمده ای از مجموعه از پالایشگاه و کارخانه حلب سازی و پیت پرکنی دچار تغییر شد و کارخانه مونتاژ ماشین لیلاند نیز از پالایشگاه کرمانشاه حذف گردید، اما آنچه که امروزه از آن به عنوان بزرگترین تأسیسات صنعتی غرب کشور برجای مانده، میراثی ست که حفظ و نگهداری آن برای آیندگان امری اجتناب ناپذیر است.
نتیجه مطالعات و بررسی های علمی چندین ساله فرشته ازره، به عنوان پژوهشگر مطالعات تاریخ نفت غرب کشور و نگارنده نخستین اثر علمی مستقل درباره تاریخ نفت کرمانشاه، نشان داده است که مجموعه پالایشگاه نفت کرمانشاه و تأسیسات نفتی کرمانشاه، معیارهای منطبق اعلام شده از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور را برای ثبت در فهرست آثار ملی کشور دارا می باشد. از این رو در طرحی تحت عنوان: « ثبت تأسیسات نفتی کرمانشاه در فهرست آثار ملی کشور، بخش اول: ثبت مجموعه پالایشگاه نفت کرمانشاه»، پرونده ثبت پالایشگاه را تهیه و برای تعیین زمان جلسه ثبت آثار، به اداره کل میراث فرهنگی کرمانشاه تحویل داده است تا بعد از ارائه و دفاع از آن در جلسه بررسی توسط کمیته ثبت آثار ملی استان تکمیل و جهت بررسی نهائی به واحد ثبت آثار ملی کشور ارسال گردد.
ازره به عنوان یک پژوهشگر تاریخ نفت و راهنمای گردشگری که در کارنامه علمی خود برگزاری نخستین نمایشگاه اسناد نهضت ملی شدن صنعت نفت در کرمانشاه، مقاله نفت شهر (بررسی جغرافیای تاریخی و تکوین شهر نفتی در در ایران)،طرح تأسیس مرکز اسناد و موزه صنعت نفت غرب کشور، نخستین تحقیقات مستند و علمی درباره کراخانه حلب سازی و پیت پرکنی پالایشگاه نفت کرمانشاه و چندین اثر دیگر در این حوزه را دارد، باوجود تمام بی مهری هایی که از سوی نهادها و سازمان های مرتبط به وی شده است، با ارائه بخشی از کارهای خود برای ساخت فیلم های مستند کمپانی و رنگ نفت که حاصل بیش از سال تلاش شبانه روزی وی در این زمینه است، علاقه قلبی خود را به مردم این شهر و دیار نشان داده است، امیدوار است ثبت ملی پالایشگاه بسترهای مناسب برای گردشگری نفت و جنگ را در کرمانشاه فراهم آورد و بتواند گامی در جهت اعتلای گردشگری کرمانشاه باشد.

ostanepa

See author's posts